HDP yayımladığı anma paylaşımında “İstiklal Mahkemesi tarafından 29 Haziran 1925’te Diyarbakır Dağkapı Meydanı’nda idam edilen Şêx Said ve 47 uğraş arkadaşını hürmet ve minnetle anıyoruz. 98 yıl evvel maksat alınan, Kürt halkının hak ve özgürlük talebiydi. Şark Islahat Planı, AKP-MHP’nin Kürt halkına karşı inkar ve asimilasyon siyasetleriyle sürüyor.” tabirlerini kullandı.
Soner Yalçın Türkiye’nin Musul Kerkük’ü savunduğu ve Hakkari’yi müdafaaya çalıştığı savaş yıllarında Ankara’nın, Türklerle Kürtlerin kader birliği içinde bulunduğunu savunurken çıkan Pir Said ayaklanmasını ve hazırlayan nedenleri tüm detayları ile kaleme almıştı. İngiltere ile yapılan görüşmeleri ayrıntılayan Yalçın periyodu “Bu komitenin yaptığı birinci çalışma, Musul ile Hakkári ortasına süreksiz bir çizgi çekmek oldu. Daha Türkiye’yi dinlememişlerdi bile.
Batı’nın bu kibirli, Türkiye’yi hor gören anlayışı Ankara hükümetini sıkıntıdan çıkardı.
İngiliz istihbarat raporlarına nazaran, Mustafa Kemal asker çizmelerini tekrar ayağına geçiriyordu.
Atatürk, Irak’a müdahale etmeye kararlıydı…
Ve yeniden bir aksilik çıktı; ne oldu dersiniz?
Bu kere 14 ili kapsayan Pir Said isyanı başladı...” sözleri ile özetlemişti.
Saner Yalçın Pir Said’in günümüze gelen soyağacını da çıkarmıştı.
Yalçın öteki bir yazısında idamla biten Pir Said isyanında anlayış isteyen Kürtlere farklı bir bakış açısı sunarak “Hep yazdım; Türkler ve Kürtler birbirini anlamaya çalışmalıdır. Siz Pir Said Ayaklanması’nı Türklerin anlamasını istiyorsanız, siz de bu isyanın Cumhuriyet’in kurucu takımlarını ruhsal olarak nasıl etkilediğini anlamalısınız.” demişti.
ŞEYH SAİD AYAKLANMASI HAKKINDA HER ŞEY
Soner Yalçın’ın “Filmin imalcisi ve oyuncusu değişti senaryo daima tıpkı kaldı: The Kerkuk” başlıklı yazısından:
Tarih: 13 Şubat 1925.
Dinsel ve milliyetçi Pir Said isyanı başladı.
Ayaklanma iki ayda bastırıldı. İç savaşın Türkiye’ye bedeli ağır oldu; Musul-Kerkük kaybedildi.
Hikáye bilindik, bilinmeyen dünün bugüne ne çok benziyor olduğu…
FİLMİ, Pir Said ayaklanmasından iki yıl önceye giderek başlatalım:
Lozan Konferansı’na katılan Türk heyetinin elinde üç sayfalık 14 unsurdan oluşan talimat vardı.
Birinci unsur, Irak sonuydu; Süleymaniye, Kerkük ve Musul kesinlikle geri alınacaktı.
Çünkü:
Birinci Dünya Savaşı’nı sona erdiren Mondros Antlaşması’na (30 Ekim 1918) nazaran, bu sancaklar Osmanlı Devleti’ne bırakılmıştı. Fakat iki hafta geçmiş, İngiltere bir oldu bittiyle buraları işgal edivermişti!
Lozan Konferansı’nda İngilizlerin tüm stratejisi petrol üzerineydi… Daha konferans başlamadan, İngiliz, Fransız ve Amerikan petrol şirketleri, Londra’da Mezopotamya petrollerini müzakere etmişlerdi.
Bu toplantının başkanlığın ise Irak hükümeti ismine Osmanlı Mebusan Meclisi eski üyesi Sasson Haskail Efendi yapmıştı!
Lozan Konferansı bu havada başladı. Türk Heyeti Başkanı Dışişleri Bakanı İsmet (İnönü) Paşa, evvel duygusal konuşmalarla İngilizleri iknaya çalıştı:
“Türkiye fakir bir ülkedir, petrole gereksinimi vardır…”
Bu kelamlar, bir petrol şirketine ortak olan İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Curzon’u nasıl etkileyebilirdi ki?
Zaten, Bonar Law Hükümeti, İngiliz heyetine kesin talimat vermişti; Musul-Kerkük konusunda tartışmaya bile girmeyeceksiniz!
KERKÜK 11. YÜZYILDAN BERİ TÜRK
Türk heyeti toplantılarda, “Bu topraklar 11’inci yüzyıldan beri bizimdir” üzere tarihi gerçekleri anlatarak İngilizleri iknaya çalıştı. Bölgenin nüfus sayım sonuçlarını sundu: 263 bin Kürt, 146 bin Türk, 43 bin Arap, 18 bin Yezidi, 13 bin gayrimüslim…
İngilizleri, kendi dokümanlarıyla, kaynaklarıyla vurmaya çalıştı.
Öyle ya, onların Britannica Ansiklopedisi bile Türkler ile Kürtlerin Turani iki kardeş kavim olduğunu yazmıyor muydu?
Türk heyeti güzel niyetini daima korudu; her iki halkın bir ortada yaşamak istediklerini; inanmıyorlarsa referandum yapılabileceğini ileri sürdü.
Türkiye ne kadar tarihten, kardeşlikten, istatistiklerden bahsetse de İngilizlerin başında yalnızca tek bir fikir vardı; petrol!
Bu nedenle, bahisle hiç ilgisi olmamasına karşın, bir gün aniden Türklerin Ermenilere çok eziyetler yaptıklarını gündeme getiriverdiler!
Lozan’da toplam 8 ay süren görüşmeler sonucunda, Türkiye ve İngiltere uzlaşamadı. Konferans, hudut sorununu iki ülkenin kendi ortasında halletmesine karar verdi.
Eğer her iki ülke, öngörülen 9 aylık müddette mutabakat yoluna gitmezse, mesele, Milletler Cemiyeti Meclisi, -bugünkü ismiyle Birleşmiş Milletler’e- götürülecekti.
İNGİLİZLER: HAKKÁRİ’Yİ DE İSTERİZ
Lozan Konferansı’ndan sonra Türkiye ve İngiltere ortasında ikili görüşmeler İstanbul’da başladı.
İngiliz heyetinin başında bu kere, Irak Yüksek Komiseri Sir Percy Cox vardı. İngilizler bu konferansta da, çözümsüzlüğü derinleştirmek için, yeni bir diplomasi taktiğini uyguladılar: Türkiye’den, -Musul’un komşusu- Hakkári’yi istediler!
Ve… Hay aksi, tam o günlerde Hakkári’de Nasturi Ayaklanması (12-28 Eylül 1924) başlamasın mı? Bakın şu kör talihe!
Şaka bir yana, bırakın kışkırtmayı, İngilizler isyanı havadan bile destekledi…
İngilizlerin oyunu daima benzeriydi: Böl-yönet!
Petrol için evvel Arapları ayaklandırmışlardı.
Şimdi sırada Kürtler vardı…
İngiliz istihbaratçıları; Albay T.E. Lawrence Arapları, Binbaşı E.W.C. Noel ise Kürtleri kışkırtıyordu…
Bu ortada İngilizlerin, Araplarla Kürtleri de birbirlerine düşürdüklerini eklemeliyim.
ATATÜRK ÇİZMELERİNİ GİYİYOR
İstanbul’daki Türkiye-İngiltere ikili görüşmelerinden de sonuç çıkmadı.
Dolayısıyla, Irak sınırı meselesi Milletler Cemiyeti Meclisi’ne gitti…
İşin garip yani; bu mecliste İngilizlerin büyük tartısı vardı ve aksiliğe bakın ki, Türkiye cemiyete üye bile değildi…
Milletler Cemiyeti Meclisi, İngilizlerin isteği doğrultusunda üç kişilik bir komite kurma kararı aldı. İsveçli T. Wirsen, Macar Kont Teleki, Belçikalı Albay Poulis’ten oluşan bu heyet, her türlü yazışma ve soruşturma yapma yetkisine sahipti.
Bu komitenin yaptığı birinci çalışma, Musul ile Hakkári ortasına süreksiz bir çizgi çekmek oldu. Daha Türkiye’yi dinlememişlerdi bile.
Batı’nın bu kibirli, Türkiye’yi hor gören anlayışı Ankara hükümetini sıkıntıdan çıkardı.
İngiliz istihbarat raporlarına nazaran, Mustafa Kemal asker çizmelerini tekrar ayağına geçiriyordu.
Atatürk, Irak’a müdahale etmeye kararlıydı…
Ve yeniden bir aksilik çıktı; ne oldu dersiniz?
Bu defa 14 ili kapsayan Pir Said isyanı başladı…
Türkiye, Kuzey Irak’a askeri operasyon yapamadı; içe döndü; binlerce asker ayaklanmayı bastırmakla görevlendirildi…
Ankara’nın, Türklerle Kürtlerin kader birliği içinde bulunduğunu söylediği bir periyotta, bu ayaklanma İngilizlerin elini güçlendirdi. “Hani siz kardeştiniz, bakın şu anda bile savaştasınız” dediler.
Ve, Milletler Cemiyeti Meclisi, Musul, Kerkük ve Süleymaniye’yi İngilizlere verdi…
The End. Zira üstteki tarihi sinema bir İngiliz üretimidir…
Vizyondaki yeni sinemanın imalcisi ve oyuncuları kim sanki?..
Kürt ayaklanmalarında ’Halidiye Ekolü’ etkisi
NAKŞİBENDİLİĞİ Kürtler ortasında yaygınlaştıran din adamı, Kuzey Irak Süleymaniye doğumlu Mevlana Halid-i Bağdadi (1776-1826) idi.
Araştırılması gerekiyor; Mevlana Bağdadi’nin halifeleri ve müritlerinin bir kısmı neden daima dinsel-milliyetçi hareketlerin içinde olmuşlardı?
Sorumuzu birkaç örnek olayla açalım:
Şeyh Said’in dedesi Pir Ali Septi, Halid-i Bağdadi’nin halifelerindendi. Halife Pir Ali Septi’nin torunu Pir Said, Kürt Azadi Cemiyeti’nin lideriydi.
Adıyla bilinen ayaklanmanın önderiydi. “Emirülmücahidin, Mehmet Said’un Nakşibendi El-Halidi” imzasını kullanması dikkat alımlı.
Halid-i Bağdadi’nin bir öbür halifesi Nehri’li Seyit Taha’nın torunu Seyit Abdulkadir ise Kürt Teali Cemiyeti’nin lideriydi.
Mustafa Kemal’in Nutuk’ta yazdığına nazaran, Koçgiri İsyanı’nın elebaşısıydı.
Her iki torun da idam edildi.
Bitmedi…
Menemen ayaklanmasını organize ettiği için idam cezası alan Musul-Erbil doğumlu Pir Muhammed Esad Erbili’nin dedesi Pir Hidayetullah da, Halid-i Bağdadi’nin halifelerindendi.
Bugünden de bir örnek vermek gerekiyor:
Halife Seyit Taha’nın icazet verdiği Taceddin Efendi, Musul’a bağlı Barzan Köyü’nde yaşıyordu ve bugünkü KDP’nin başındaki Mesut Barzani’nin büyük dedesiydi.
Barzaniler’in daima ayaklandığını biliyoruz.
Araştırılması gereken bir soru: Mesut Barzani Güneydoğu’daki hangi Nakşibendilerle yakın ilgi içindedir?
Şeyh Said’in mezarı nerede
ŞEYH Said ve 46 arkadaşı, 28 Haziran 1925’te gece yarısı Diyarbakır’da “İngiliz ipiyle” asılarak idam edildi.
Cenazeler ailelere teslim edilmedi. Yalnızca, Eşref Cengiz’in (CHP-AP milletvekilliği yaptı) dedesi Pir Şemseddin’in naaşı ailesine verildi.
Diğerleri bilinmeyen bir yere gömüldü.
Bu yer hálá bilinmiyor…
İddiaya nazaran, Diyarbakır’da kenti uzunluktan boya kaplayan surların dört ana kapısından biri olan Dağkapı’daki devlete ilişkin boş yere gömülmüşlerdi.
Cenazelerin bulunduğu bu arazinin bir kısmına evvel halkevi yapıldı.
DP periyodunda halkevi kapatıldı, sinema yapıldı. Yenişehir Sineması’nın iki kısmı vardı; yazlık-kışlık.
Yazlık sinemanın ardında makine dairesinin yanındaki bir çeşit çitlembik ağacı olan dağdağan vardı. Sinemaya gelenler, Pir Said’in bu ağacın altında yattığını söylüyorlardı.
Yeşil alan olarak gösterilen bu araziye Alman Hastanesi inşa ediliyor.
İnşaatı yapan DYP Diyarbakır İl Başkanı, müteahhit Galip Ensarioğlu. Ensarioğlu, cenazelerin bu toprakta olmadığını söylüyor. “Olsa hafriyat sırasında kemikler çıkardı” diyor.
Onun savı, mezarlar kendi inşaatları ile Astsubay Orduevi ortasındaki küçük orta bölgede. Gelen bilgilere nazaran, Pir Said ve arkadaşlarının mezarları, Astsubay Orduevi duvarının tam tabanında.
Ne değişik:
İki Said; Said-i Nursi ve Pir Said…
İkisi de Kürt; ikisi de din adamı; ikisinin de binlerce müridi var ve ikisinin de mezarı kayıp…
82 yıllık derin sır
İdam edilen Pir Said ve 45 arkadaşının cesedi, Diyarbakır Dağkapı’da inşaatı halen süren Alman Hastanesi ile Orduevi ortasında kalan bu arazinin altında. Bir başka argümana nazaran, Astsubay Orduevi istimlak duvarının çabucak tabanında.
ŞEYH SAİD’İN SOSYALİST TORUNLARI
ŞEYH Said’in torunları-akrabaları ortasında Türk siyasi hayatının yakından tanıdığı, ekseriyetle sağ partilerde bulunmuş politik isimler var: Abdülmelik Fırat (DP-DYP), Fuat Fırat (MSP- RP), Ali İstek Septioğlu (AP-CHP-DYP), Mahmut Sönmez (ANAP), Abdulillah Fırat (RP), Muhammed Akar (AKP)…
1925 ayaklanması kararı, Pir Said’in kardeşi Pir Abdurrahim’in Piran’daki meskeninde alındı.
Şeyh Abdurrahim, ayaklanmadan sonra Suriye’ye kaçtı. 12 yıl sonra Türkiye’ye döndü. Bismil’in Salat Köyü’nde güvenlik güçleriyle girdiği çatışmada 11 arkadaşıyla birlikte öldü.
Şeyh Abdurrahim Piran’ın varlıklı ailelerinden Hasan Ağa’nın kızı Medine ile evliydi; üç oğlu vardı; Zülküf, Fevzi, Şahabettin.
Zülküf Alım, 1950-1960 yılları ortasında evvel Demokrat Parti’den, sonra Hürriyet Partisi’nden Diyarbakır Belediye Başkanı oldu.
Zülküf Bilgin’in iki oğlu oldu; Abdurrahim ve Behram.
Yılmaz Erdoğan’ın eşi Belçim, inşaat mühendisi Abdurrahim Bilgin’in kızıdır…
Behram Alım ise elektrik mühendisi oldu.
Her iki kardeş de Ankara’da, Abdullah Öcalan’ın da içinde bulunduğu sosyalist hareketler içindeydi.
Şeyh Abdurrahim’in ikinci oğlu Öğretmen Fevzi Bilgin de sosyalistti, Diyarbakır TİP listesinden aday oldu.
Fevzi Bilgin’in oğlu Samet, 12 Eylül periyodunda TKP-ML davasından yargılandı, karar giydi. Samet Alım bir ara, Barış Partisi yönetimindeydi.
Diyarbakır TİP İl Başkanı Tahsin Ekinci, Şeyh Said’in kardeşi Pir Tahir’in kızıyla evliydi.
Şeyh Said’in “Mehdi” diye bilinen kardeşi Muhyettin Aygören, Elazığ’da TİP’i destekledi. Oğulları Hüsamettin ve Fehrun uzun yıllar Dicle Belediye Başkanlığı yaptılar.
Şeyh Said’in torunu Kasım Fırat, Murat Karayalçın’ın başında olduğu SHP’nin kurucusudur.