Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), husus fiyatlarıyla ilgili aldatıcı sonuçların kimi çevrelerce manipülasyon aracı olarak kabul görmesi sonucunda, bilimsel açıdan TÜFE’ye tenkit getiremeyen çevrelerin 143 temel başlık içinden “cımbızla” seçtikleri birkaç başlığa dair aldatıcı beyanlarının devam ettiğini bildirdi.
TÜİK, Kurum ve Kurumun yayınladığı enflasyon bilgileri ile bilgi toplama formülleri hakkında son devirde çıkan haberlerle ilgili yazılı açıklama yaptı.
Söz konusu haberlerin “gerçeklerle bağdaşmadığı” söz edilen açıklamada, 8 Temmuz’da düzenlenen basın toplantısına değinildi.
Anılan toplantıyla kamuoyunun Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) hesaplamaları konusunda bilgilendirilmesinin amaçlandığı söz edilen açıklamada, toplantıda sorulan bir soruya verilen cevabın bağlamından koparılarak haberleştirildiği belirtildi.
Toplantıda sorulan “Fiyatlar ne vakit ucuzlayacak?” sorusuna verilen kapsamlı cevap içerisinde geçen “yüzde 45 ile yüzde 75 enflasyon ortasında can yakıcılığı açısından pek bir fark bulunmamaktadır” tabirinin, yüzde 45 oranında bir enflasyonun da halk için hayli yüksek ve zorlayıcı olduğunu vurgulama gayesi taşıdığı kaydedilen açıklamada, “Bu oranlar ortasında değerli bir fark olduğu muhakkaktır lakin her iki oran da ömür maliyeti üzerinde önemli olumsuz tesirler yaratmaktadır. Burada anlatılmak istenen fiyatların ucuzlaması için enflasyonun negatife dönmesi, olağan ki bundan evvel tek haneli düzeylere düşmesi gerektiğidir.” değerlendirmesinde bulunuldu.
Bazı husus fiyatları ile ilgili tartışmalar
Açıklamada, husus fiyatlarına dair bir köşe yazısına da değinilerek, TÜFE sepetinde 2024 yılı prestijiyle 12 ana harcama kümesi altında, 43 harcama kümesinin yer aldığı, bu harcama kümeleri altında 90 alt harcama kümesinin bulunduğu, alt harcama kümelerinin altındaki 143 temel başlıkta ise 406 husus ve bu unsurlar altında 913 husus çeşidinin yer aldığı belirtildi.
Bu kapsamda TÜFE sepetindeki değişim oranlarının her ay 12 ana harcama kümesi, 43 harcama kümesi, 90 alt harcama kümesi ve 143 temel başlık seviyesinde yayımlandığına işaret edilen açıklamada, “Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından yayımlanması beklenen en ayrıntılı seviye ise temel başlık seviyesidir. Kurumumuz tarafından temel başlık seviyesinde endeks değişimleri, milletlerarası beklentilere en uygun biçimde kamuoyu ile paylaşılmaktadır. Bu bağlamda TÜİK, dünyadaki en şeffaf resmi istatistik kurumlarından biridir.” sözleri kullanıldı.
Bir köşe müellifince, Kurum tarafından en son Nisan 2022’de yayımlanmış kimi unsur fiyatlarının, yeniden Kurumca hali hazırda yayımlanmakta olan temel başlık düzeyinde fiyat endeksleriyle genişletilerek günümüze ait ortalama fiyat hesaplamalarının yapıldığının tez edildiği bildirilen açıklamada, şunlar kaydedildi:
“Bahsi geçen aldatıcı sonuçların kimi çevreler tarafından manipülasyon aracı olarak kabul görmesi sonucunda, bilimsel açıdan TÜFE’ye tenkit getiremeyen ilgili çevrelerin 143 temel başlık içinden cımbızla seçtikleri birkaç başlığa dair şuurlu yahut bilinçsiz biçimde aldatıcı beyanlarının devam ettiği müşahede edilmektedir. Bunun yanı sıra ilgili köşe muharriri tarafından yapılan hesaplama, bilhassa bir temel başlık altında birden fazla hususun ve unsur çeşidinin bulunduğu durumlarda büsbütün yanılgılı çıkarımlara neden olmaktadır. Örneğin, ‘06212-Doktor muayene ücreti’ temel başlığı için de bu durum geçerlidir. Bu temel başlık, ‘Muayene iştirak hissesi (Devlet, Uzman Dr.)’, “Doktor muayene fiyatı (Özel, Uzman Dr.)’, ‘İlaç iştirak payı’ ve ‘Doktor muayene fiyatı (Muayenehane, Uzman Dr.)’ üzere bireylerin bütçelerinde farklı harcama hisselerine sahip madde çeşitlerinden oluşmaktadır. Devlet hastanesi muayene iştirak ve ilaç katkı hisseleri, doktor muayene ücreti (özel hastane) ve doktor muayene ücreti (muayenehane) üzere başka eser çeşitlerine oranla daha yüksek harcama hisselerine sahiptir.”
Öte yandan, ilgili temel başlık seviyesinde hesaplanan fiyat ve değişim oranının matematiksel olarak sırf uzman doktor muayene ücretindeki değişimi tabir etmediği vurgulanan açıklamada, hasebiyle, kelam konusu köşe müellifinin, devlet ve özel bölümce sunulan ilgili sıhhat hizmetlerinin tamamının birebir fiyat seviyesinde değişim göstermişçesine toplulaştırılarak hesapladığı ve “sözde” TÜİK’e ilişkin husus fiyatları üzere açıkladığı sayıların kusurlu yaklaşımlar barındırdığına işaret edildi.
Manipülasyonlara mahal verilmemesi ismine dünyanın önde gelen ülkelerinin hiçbirinde husus seviyesinde tüm fiyatların hesaplanmadığına ve yayımlanmadığına dikkat çekilen açıklamaya şöyle devam edildi:
“İlgili köşe muharriri tarafından eksik ve aldatıcı bilgiler üretilerek husus fiyatı sonuçlarına ulaşılmaya çalışılması sonucunda ortaya çıkan tartışmalar, Türkiye İstatistik Kurumunun, Avrupa Birliği’ne üye ve aday ülkeler, EFTA ülkeleri, ABD ve Kanada’da olduğu üzere seçilmiş homojen hususlar haricinde kalan eserlerin fiyatlarının yayımlanmaması kararının ne derece isabetli bir karar olduğunu bir kere daha ortaya koymuştur.”
Hesaplamalarda barkod tarama ve web kazıma metotlarının kullanımı
TÜİK’in, enflasyon hesaplamalarında yenilikçi bilgi toplama prosedürleri kullanarak maliyetleri düşürmeyi ve cevaplayıcı yükünü azaltmayı hedeflediği kaydedilen açıklamada, barkod tarama ve web kazıma formüllerinin klâsik data toplama prosedürlerine nazaran birçok avantaj sunduğu tabir edildi.
Birçok ülkenin TÜFE hesaplamalarında barkod tarama ve web kazıma tekniklerini kullanarak daha aktüel ve geniş data setlerine ulaşmayı hedeflediği belirtilen açıklamada, “Türkiye de bu memleketler arası trendi takip ederek, istatistik üretiminde çağdaş teknolojilerin kullanımını artırmaktadır. Bu bağlamda, son periyotta atılan adımlarla TÜİK’in bilgi toplama ve tahlil süreçleri memleketler arası standartlara daha da uyumlu hale getirilmiştir.” değerlendirmesinde bulunuldu.
Açıklamada, birtakım haberlerdeki barkod tarama ve web kazıma datalarının kullanımının Eurostat tarafından önerilmediği ve bu prosedürlerin sağlam olmadığına dair argümanların “asılsız” olduğu vurgulandı.
Kurumun, barkod (satış) datalarının TÜFE bilgi derleme süreçlerine entegre edilmesine yönelik çalışmalara 2018’de başladığı hatırlatılan açıklamada, 2024 yılı prestijiyle, barkod bilgileriyle derlenen fiyat sayısının toplam fiyat sayısının yüzde 42,6’sını oluşturduğu bildirildi.
Barkod tarama verisi sağlanacak iş yerlerinin, Gelir Yönetimi Başkanlığınca TÜİK’e sağlanan yıllık ciro bilgileri dikkate alınarak seçildiği kaydedilen açıklamada, Türkiye’de bilhassa besin, alkolsüz içecekler, alkollü içecekler, giysi, ayakkabı, kozmetik ve elektronik eserler perakende satış alanında faaliyet gösteren ve ciro bilgilerinde en kıymetli hisseye sahip teşebbüslerden barkod tarama bilgilerinin sağlandığına işaret edildi.
TÜFE hesaplamaları için fiyat toplama safhasında, zincir marketler ile bölgesel olarak değerli cirosu olan mahallî marketlerin de takip edildiği belirtilen açıklamada, dataların tüm teşebbüslerden haftalık olarak (bölgesel temsili de sağlayabilmek için şube bazında) temin edildiği söz edildi. Bu dataların tahlillere tabi tutulduktan sonra tüketim harcaması kodları atanarak sisteme dahil edildiği bildirilen açıklamada, şu bilgiler paylaşıldı:
“Bu atama süreçlerinin birçok bilgisayar yazılımları yardımıyla gerçekleştirilmekte ve tertipli olarak denetim edilmektedir. Her ayın 1’i ile 24’ü ortasındaki tüm barkod tarama bilgileri, her bir barkod için satış cirosu ve satış ölçüsünü dikkate alarak ünite fiyatlara dönüştürülmektedir. Ayın birinci 3 haftası içindeki tahlillerde eserler tek tek incelenmekte, hesaplanan fiyatlardaki anormallikler, yeni gelen ve sistemden çıkan eserler denetim edilmektedir. Gelen eserlerin hepsinin ölçü, ölçü, marka, fiyat bilgileri sistematik biçimde tahlil edilmekte ve doğrulanmaktadır. Klâsik metotla ayın muhakkak günlerinde alandan derlenen fiyatlar yerine bu prosedürden gelen tüm fiyatlar için data derleme sıklığı günlüktür. Firmalardan elde edilen barkod dataları satışı gerçekleşen (kasadan geçen) eser fiyatlarını içermektedir. Bununla birlikte, firmalardan şube ayrıntısında ve her barkod bazında alınan toplam satış pahası ve satış ölçüsü bilgileri kullanılarak aylık ünite fiyat hesaplanmaktadır.”
İş yerlerinin ziyaret edilme devrine ait iddialar
Alandan data toplama uygulamasında her iş yeri, her eser için ayda 4 (veya eser çeşidine nazaran 2) defa ziyaret edilerek eser fiyatının derlendiğine dikkat çekilen açıklamada, barkod tarama verisi prosedürüyle o iş yerinde o eser için ay içerisinde gerçekleşen tüm satışların fiyat ve öteki bilgilerine ulaşılabildiği aktarıldı.
TÜFE hesaplamaları kapsamında barkod tarama verisi alınan hiçbir iş yerine ayrıyeten alandan data toplama uygulaması yapılmadığı vurgulanan açıklamada, kimi basın yayın organlarında yer alan, “iş yerlerinin farklı vakitlerde, indirimler gerçekleştiğinde ya da talimatlar doğrultusunda ziyaret edildiği” ile ilgili savların “tamamen asılsız” olduğu belirtildi.
Barkod verisi toplanan iş yerleri için o iş yerinin ay boyunca yaptığı tüm satışların bilgisinin Kurumca alınarak tekil barkod bazında TÜFE hesaplamalarına dahil edildiği bilgisi verilen açıklamada, her bir barkod için binlerce kaydın ortalaması alınarak oluşturulmuş fiyatların, klasik data toplama prosedürleriyle derlenen fiyatlardan çok daha muteber sonuçlar verdiğine işaret edildi.
“Web kazıma sistemi TÜFE’nin zamanlılığını geliştiriyor”
İnternet üzerinden mal ve hizmet satın alımlarının her yıl giderek daha da yaygınlaşmasının istatistik ofislerinin internetten satışı yapılan eser fiyatlarını TÜFE’ye entegre etmelerini gerekli hale getirdiği belirtilen açıklamada, web kazıma prosedürünün Kurumca 2022’den itibaren TÜFE hesaplamalarında kullanılmaya başlandığı hatırlatıldı.
Madde tarifleri ve yapısı gereği web kazıma ile fiyat derlenmesi uygun olan beyaz eşya, elektronik eserler, giysi, mobilya, sıfır araba ve otobüs bileti fiyatları için birinci kere 2022 yılında internet üzerinden derlenen fiyatların endeks hesaplamalarında kullanıldığı tabir edilen açıklamada, “2024 yılı prestijiyle bu usulle elde edilen fiyat sayısı toplam fiyat sayısının yaklaşık olarak yüzde 5,1’ini oluşturmaktadır. İnternet üzerinden web kazıma metodu ile derlenen fiyatlardan ilgili ayın 1’i ile 24’ü ortasında olan kısmı hesaplamalarda kullanılmaktadır.” bilgisi paylaşıldı.
Açıklamada, kelam konusu usulün TÜFE’nin zamanlılığını geliştirerek bilgi derleme sürecini hızlandırdığının, bu yolda besin eserleri üzere barkod tarama ve alandan bilgi toplama ile elde edilen bilgilerin kullanılmadığının, fiyatın web üzerinden derlenmesinin uygun kabul edildiği eserlerin derlendiğinin altı çizildi.
TÜİK’in barkod tarama ve web kazıma usullerini TÜFE hesaplamalarına entegre etmesinin istatistik üretiminde maliyetleri düşürdüğü ve bilgi derleme süreçlerini daha verimli hale getirdiği belirtilen açıklamada, her iki sistemin de dataların vakitli, yeni ve muteber olmasını sağladığı tabir edildi.
Kurum yemek fiyatları ile ilgili iddialar
Açıklamada, kimi haberlerde yer alan ve TÜİK yemekhanesinde geçen sene 35 lira olan yemek fiyatının 170 liraya çıktığına dair tezlerin da gerçeği yansıtmadığı kaydedildi.
Kurumca onaylanan ve bu yıl uygulanan fiyat tarifelerine dair bilgilere yer verilen açıklamada, en düşük yemek fiyatının 600 ek göstergeye kadar olan ve 4/B’li kontratlı işçi için 39 lira, en yüksek yemek fiyatının ise 5400’den daha yüksek ek göstergeli vazifelerde bulunan işçi için 71 lira olduğu bildirildi.
Kurum ile Türkiye Ağır Sanayi ve Hizmet Dalı Kamu Patronları Sendikası ortasında imzalanan toplu mukavele gereği Hazine ve Maliye Bakanlığınca Kurumda 4/A kapsamında çalışan emekçi işçiye ödenen günlük yemek yardımı meblağının 170 lira olduğu söz edilen açıklamada, “Dolayısıyla, geçtiğimiz yıl içerisinde farklı konumda misyon yapan bir çalışanın yemek fiyatı ile bu yıl emekçi statüsünde vazife yapan çalışanın aldığı yemek yardımını mukayese ederek değişim oranı hesaplanması yanlışsız bir yaklaşım değildir.” değerlendirmesinde bulunuldu.